ورکشاپ آشنایی با حیوانات با علیرضا شهرداری

ورکشاپ آشنایی با حیوانات با علیرضا شهرداری و گفت و گویی کوتاه با او

علیرضا شهرداری، متولد سال ۱۳۶۶، عکاس حرفه‌ای حیات وحش، مربی جانورشناسی و فعال محیط زیست است. او از کودکی علاقه‌مند به حیوانات بوده و در زمینه نقاشی و هنرهای تجسمی نیز فعالیت داشته است. شهرداری با تمرکز بر عکاسی از خزندگان و حیات وحش، تصاویر متعددی از گونه‌های مختلف به ثبت رسانده و در اطلس پستانداران و خزندگان ایران، بخش عمده‌ای از عکس‌ها توسط او تهیه شده است.

یکی از مهم‌ترین تجربیات او، تیمار و پرورش “پیروز”، توله‌یوز ایرانی بود که در اردیبهشت ۱۴۰۱ متولد شد. علیرضا شهرداری تمام وقت خود را با عشق و تمام وجود صرف آموزش و نگهداری از حیوانات می‌کند و نیز در نحوه ی انتقال مطالب، زبانی بسیار شیوا و شیرین برای کودکان دارد .او در صفحه اینستاگرامش تجربیات و تصاویر مرتبط با حیات وحش را به اشتراک می‌گذارد.

علیرضا شهرداری از اهمیت آشنایی با حیوانات و محیط زیست میگوید

پدر و مادرهایی که به فکر فرزندانشان هستند و مربیان دلسوز مراکز آموزشی، خوشحال باشید که چنین کلاس‌هایی برای کودکان برگزار می‌شود! در زمان ما چنین فرصت‌هایی نبود؛ آن دوران اگر عکسی از یک حیوان در کتاب پیدا می‌کردیم، قربان‌ صدقه‌اش می‌رفتیم، اما اطلاعات چندانی در مورد آن نداشتیم. حتی معلم‌ها هم گاهی اطلاعات نادرستی می‌دادند، مثلاً هنوز هم برخی فکر می‌کنند لاک‌پشت دوزیست است، درحالی‌که لاک‌پشت خزنده محسوب می‌شود. تلویزیون هم همچنان در برخی موارد اطلاعات اشتباه ارائه می‌دهد.

بنابراین، اینکه در مدرسه‌تان چنین کلاس‌هایی برگزار می‌شود، یک اتفاق بسیار مثبت است. ما باید با حیوانات آشنا شویم و اهمیت آن‌ها را در محیط زیست درک کنیم. هر حیوانی در طبیعت نقشی دارد و به چرخه‌ی حیات کمک می‌کند. مثلاً بسیاری تصور می‌کنند که مارها موجودات خطرناکی هستند که نباید وجود داشته باشند، اما نبود آن‌ها زنجیره‌ی غذایی را به هم می‌زند و تعادل اکوسیستم را مختل می‌کند.

چطور به حیوانات علاقه‌مند شدم؟

از کودکی حیوانات را دوست داشتم. هر حیوانی که می‌دیدم، احساس خوبی در من ایجاد می‌کرد و دلم می‌خواست لمسش کنم و درباره‌اش بیشتر بدانم. این علاقه کم‌کم در ذهن من شکل گرفت. محیط اطراف نیز در شکل‌گیری علایق تأثیر دارد. اگر کودکی همیشه در فضای بسته‌ای مثل خانه بزرگ شود و طبیعت را نبیند، احتمالاً ذهنش به سمت علاقه‌مندی‌های دیگری مثل دنیای دیجیتال و فضای مجازی کشیده می‌شود.

اما حضور در چنین کلاس‌هایی به ما کمک می‌کند که بیشتر با طبیعت آشنا شویم و بفهمیم آیا به این حوزه علاقه‌مندیم یا نه. شناخت طبیعت به ما کمک می‌کند که رفتار درست‌تری با آن داشته باشیم. زمین زیستگاه‌های گوناگونی دارد و کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نیست. ما در ایران زیستگاه‌های کوهستانی، بیابانی، جنگلی و دریایی داریم.

زیستگاه چیست؟

زیستگاه، محیطی است که در آن گیاهان و حیوانات و بطور کلی جانوران خاصی زندگی می‌کنند. هر زیستگاه ویژگی‌های منحصر به‌ فردی دارد.

زیستگاه کوهستانی: در ارتفاعات قرار دارد، آب‌وهوای سردی دارد و فقط گیاهان و حیوانات خاصی می‌توانند در آن زندگی کنند.

زیستگاه بیابانی و کویری: بسیاری تصور می‌کنند که بیابان گیاه و حیات ندارد، اما این باور اشتباه است. این زیستگاه گیاهان کوتاه و مقاومی دارد و حیواناتی که با کم‌آبی سازگارند در آن زندگی می‌کنند.

زیستگاه جنگلی: سرسبز است، بارندگی زیادی دارد و پوشش گیاهی آن انبوه‌تر از سایر زیستگاه‌هاست.

زیستگاه دریایی: محل زندگی آبزیان مثل ماهی ها، خرچنگ ها و دیگر موجوداتی مثل مرجان ها و ستاره های دریایی که زندگیشان به محیط آبی و نمکی دریا وابسته است.

در حال حاضر (زمستان)، در مناطق سرد ایران خزندگان به خواب زمستانی رفته‌اند، اما در مناطق گرم‌تر همچنان فعال‌اند.

چگونه حیوانات را بشناسیم؟

حفظ کردن نام همه‌ی حیوانات آسان نیست، اما می‌توانیم از طریق ریخت‌شناسی (مورفولوژی) و ویژگی‌های ظاهری، آن‌ها را بشناسیم. جانورشناسان، حیوانات را بر اساس ویژگی‌های مشترکشان دسته‌بندی کرده‌اند.

خزندگان

ویژگی بارز خزندگان، پوشش بدنشان است که از پولک تشکیل شده است. آن‌ها روی خشکی تخم می‌گذارند و پس از خروج از تخم، مستقل زندگی می‌کنند. برخی از آن‌ها دست‌وپا ندارند (مانند مارها) یا دست‌وپاهای کوتاهی دارند که هنگام حرکت روی زمین کشیده می‌شود. از جمله خزندگان می‌توان به مارها، مارمولک‌ها، لاک‌پشت‌ها، کروکودیل‌ها و تمساح‌ها اشاره کرد.

پستانداران

پوشش بدن پستانداران از مو یا پشم است. نوزادانشان را زنده به دنیا می‌آورند و با شیر تغذیه می‌کنند. این گروه شامل حیواناتی مثل روباه، گوسفند، زرافه، آهو، گوزن، خرگوش، خرس، سگ، گربه، اسب، موش، فیل و حتی دلفین ها می‌شود. جالب است بدانید که ما انسان‌ها هم جزو پستانداران هستیم!

اندازه‌ی پستانداران بسیار متنوع است. کوچک‌ترین پستاندار دنیا، حشره‌خوار کوتوله است که تنها به اندازه‌ی دو انگشت انسان است، اما می‌تواند ۶ تا ۷ نوزاد به دنیا بیاورد که هرکدام به اندازه‌ی یک لوبیاست! در مقابل، فیل که بزرگ‌ترین پستاندار خشکی است، فقط یک نوزاد به دنیا می‌آورد و بالغ شدنش چندین سال طول می‌کشد.

برخی از پستانداران مانند موش‌ها و همسترها هنگام تولد چشمان بسته دارند و نیاز به مراقبت والدین دارند. اما برخی دیگر، مانند گوزن‌ها، آهوها، اسب‌ها و زرافه‌ها، بلافاصله پس از تولد می‌توانند بایستند، راه بروند و غذا بخورند.

پرندگان

بدن پرندگان با پر پوشیده شده است، به‌جای دست، بال دارند و به‌جای دهان، منقار. پرندگان تخم‌گذارند و تخم‌هایشان را با گرمای بدنشان به جوجه تبدیل می‌کنند. برخی از جوجه‌ها بلافاصله پس از خروج از تخم می‌توانند راه بروند و غذا بخورند (مانند مرغابی‌ها)، اما برخی دیگر باید در لانه بمانند و والدینشان برایشان غذا بیاورند (مانند جغدها).

دوزیستان

به طور خلاصه، پوست مرطوب و زندگی دوگانه (آبزی در کودکی و خشکی‌زی در بزرگسالی) از ویژگی‌های مهم دوزیستان هستند مثل قورباغه‌ها، وزغ‌ها، سمندرها، نیوت‌ها (نوعی سمندر آبزی) و سیسیلین‌ها (گروهی از دوزیستان بدون پا که شبیه کرم‌های بزرگ یا مارها هستند)

با این حال میشه اونهارو از روی چند تا خصوصیت ظاهری تشخیص داد:

پوست: پوستشون معمولاً صاف، مرطوب و بدون پولکه.

زندگی دوگانه: بیشترشون زندگی رو به صورت لارو آبزی با آبشش شروع می‌کنن و بعد به فرم بالغ خشکی‌زی با شش تبدیل میشن.

اندام‌ها: معمولاً چهار پا دارن (البته بعضی‌ها ممکنه پا نداشته باشن یا پاهاشون خیلی کوچیک باشه).

تخم‌گذاری: تخم‌هاشون رو توی آب یا محیط‌های مرطوب می‌ذارن و تخم‌هاشون پوسته سختی ندارن.

خون‌سرد: دمای بدنشون با دمای محیط تغییر می‌کنه.

ماهی ها

میتوانیم بگوییم وجود باله، آبشش و زندگی در آب از مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری ماهی‌ها است مثل ماهی سالمون، ماهی تن، ماهی کاد، ماهی قزل‌آلا، ماهی قرمز (طلائی)، کوسه‌ها و سفره‌ماهی‌ها اما برای تشخیص دقیق تر اونها میتوانیم موارد زیر را مد نظر داشته باشیم:

محل زندگی: معمولاً در آب زندگی می‌کنند (چه آب شور و چه آب شیرین).

باله‌ها: بدنشان باله داره که برای حرکت و حفظ تعادل در آب ازشون استفاده می‌کنند.

آبشش‌ها: برای تنفس از آبشش استفاده می‌کنند. آبشش‌ها اکسیژن محلول در آب رو جذب می‌کنند.

پوست: بیشتر ماهی‌ها پوستشون پوشیده از پولک هست البته برخی مثل کوسه ها پولک ندارند.

شکل بدن: معمولاً بدنشون حالت کشیده و اصطلاحاً “دوکی شکل” داره که برای حرکت راحت‌تر در آب مناسبه.

خون‌سرد: دمای بدنشون با دمای آب تغییر می‌کنه.

حشرات

از مهم‌ترین ویژگی‌های ظاهری حشرات بدن سه قسمتی (سر، سینه و شکم)، شش پا (که به قسمت سینه متصل هستند یعنی سه جفت پا) و یک جفت شاخک (روی سر) است. بیشتر حشرات دو جفت بال دارند که به قسمت سینه متصل هستند (البته بعضی‌ها فقط یک جفت بال دارند یا اصلاً بال ندارند). بدنشان با یک پوشش سخت خارجی به نام اسکلت خارجی پوشیده شده مثل مورچه‌ها، زنبورها، مگس‌ها، پشه‌ها، پروانه‌ها، شب‌پره‌ها، سوسک‌ها، ملخ‌ها، جیرجیرک‌ها و سنجاقک‌ها.

نتیجه‌گیری

آشنایی با طبیعت و حیوانات به ما کمک می‌کند که ارتباط بهتری با محیط زیست داشته باشیم. این شناخت فقط برای حفاظت از حیوانات نیست، بلکه به ما یاد می‌دهد که چطور طبیعت را حفظ کنیم و اهمیت هر موجود را در چرخه‌ی حیات درک کنیم. دنیای حیوانات پر از شگفتی است و با یادگیری درباره‌ی آن‌ها، دیدگاه ما به طبیعت عمیق‌تر و آگاهانه‌تر خواهد شد.

برخی از ورکشاپ های برگزار شده در مجموعه بهار ایده:

۱. کارگاه طراحی ذهنی با کمال طباطبائی

۲. مجسمه های کاغذی با عطیه مرکزی

۳. کارگاه رنگ و حس با نازیلا پاکیاری